Uvod – Funkcije mišića kolena
Razumevanjem funkcija mišića kolena u zglobu je od presudnog značaja za rehabilitaciju. Od svih zglobova ekstremiteta koleno je najviše ispitivano. To je zglob veoma složene strukture. Sadrži više anatomskih elemenata mekog, hrskavičavog i koštanog tkiva, veoma značajnih za funkciju zgloba. Tokom dnevnih, profesionalnih i sportskih aktivnosti koleno podnosi velike napore složenih stresova istezanja, kompresije, trenja i uvrtanja. Oni koji se kompenzuju harmoničnom sinhronizovanom funkcijom svih sastavnih delova.
Složenost sistema zgloba kolena
Zglob kolena je najveći i najsloženiji zglob ljudskog tela. U funkcionalnom lancu donjeg ekstremiteta predstavlja ključnu sponu koja obezbeđuje uspravan hod, ublažava korak i oslonac. Zbog kompleksnosti svoje građe, do današnjeg dana, anatomski oblik i struktura zgloba kolena ostaju predmet najintenzivnijih morfoloških proučavanja i biomehaničkih studija u osteoartikularnoj patologji uopšte. Za normalno funkcionisanje kolena neophodan je anatomski i funkcionalni integritet svih delova zgloba kolena. Samo tako omogućen je potpuni sklad pokreta i stabilnosti. Pri svakom pokretu učesvuju koštani elementi zgloba kolena, kao i meke strukture kolena. To su: mišići, kapsulo-ligamentarni aparat i meniskusi. Anatomska definicija kolena je određena činjenicom da koleno povezuje natkolenicu i potkolenicu. Čine ga: zglob kolena, patofemoralni zglob, proksimalni tibio-febularni zglob i meka tkiva koja ih okružuju.
Funkcionalna anatomija zgloba kolena
Zglob kolena je spada u grupu manje pokretnih zglobova. Koleno je zglob tipa šarke koji obavlja pokrete fleksije odnosno savijanja, i ekstenzije odn. opružanja noge. Pri pokretima savijenog kolena, mogući su pokreti spoljašnje i unutrašnje rotacije. Stabilnost zgloba kolena zavisi od njegovih stabilizatora. Njih delimo na: aktivne i pasivne. Među aktivne stabilizatore kolena svrstavamo mišićna tkiva kolena. Za pasivne smatramo da su ligamenti kolena i meniskusi.
Mišićna tkiva kolena
Najjači i najznačajniji je prednji mišić buta m.quadriceps. Sastavljen je od četiri snopa: m.rectus femoris-a, m.vastus lateralis-a; m.vastus medialis-a i m.vastus intermediusa. Svi vastusi su proksimalno pripojeni za femur. U donjoj trećini se spajaju s tetivom rektusa i svi zajedno se pripajaju distalno za patelu koju, zajedničkom kontrakcijom, pomeraju nagore. Od sva četiri snopa jedino je m.rectus femoris biartikularan mišić, jer prelazi preko kuka i kolena. Pored funkcije ekstenzora kolena, m.rectus femoris je i pomoćni fleksor i abduktor kuka. Mišić Mm. biceps femoris se distalno pripaja za lateralni kondil tibije i glavice fibule. Zajedno sa unutrašnjim fleksorima ovaj mišić snažno savija koleno i rotira potkolenicu upolje. Druga funkcija ovog mišića kolena je da kao pomoćni ekstenzor pokreće kuk u ekstenziju i spoljašnju rotaciju.
Funkcije – fleksori, rotatori, ekstenzori, aduktori
Mm. semitendinosus i semimembranosus su fleksori kolena, rotatori potkolenice, ekstenzori i unutrašnji rotatori kuka. M.sartorius kao pomoćni mišić izvodi fleksiju, abdukciju i spoljašnju rotaciju kuka. Na koleno deluju kao pomočni fleksor i unutrašnji rotator. Mišić M. Gracialis polazi od pubične kosti i simfize. Distalno se tetivom spaja s tetivama m.semitendinosus-a i m.sartorius-a. Kao biartikularni mišić izvodi adukciju i unutrašnju rotaciju kolena. M. popliteus je kratak mišič zadnje strane kolena. Pruža se kao trodelna tetiva s lateralnog kondila femura. Proteže se sa zadnje strane glavice fibule i sa zadnjeg roga spoljašnjeg meniskusa, da bi se distalno pripojio na zadnju medijalnu stranu tibije. Funkcija mišića kolena varira, zavisno od opterećenja kolena. Ako je pokret slobodan, bez opterećenja onda je m.popliteus unutrašnji rotator tibije. Ako se pokret izvodi s opterećenjem onda je spoljašnji rotator femura u odnosu na tibiju.
Veza kolena i stopala
Mišić M.gastrocnemius se nalazi na zadnjoj strani kolena i potkolenice. Ima dve glave: spoljašnju i unutrašnju. One se proksimalno pripajaju sa zadnje strane kolena, na spoljašnjem i unutrašnjem kondilu. Odatle silazi niz potkolenicu i u donjem delu se spajaju sa širokim m.soleus-om. Njihove tetive distalno formiraju zajedničku ahilovu tetivu. Funkcija mišića kolena gastroknemijusa, takođe varira. Kada se izvodi slobodan, aktivan pokret bez otpora onda je plantarni fleksor stopala i pomoćni fleksor kolena. Kada postoji otpor onda je, takođe, plantarni fleksor stopala, ali povlači koleno u ekstenziju. U ovoj funkciji je efikasan ako je stopalo u dorzifleksiji.
Ilotibijalna traka
Iliotibijalna traka je površinsko zadebljanje tkiva na spoljne strane butine. Širi se sa spoljne strane karlice, iznad kolena i kuka, sve do ispod kolena. Igra značajnu ulogu u stabilizaciji kolena. Deo je široke fascije buta koja nastavlja m.tensor fasciae latae , a potiče iz tetive m.gluteus-a maximus-a i distalno se pripaja na lateralni kondil tibije. Na njenom putu vlakna joj se ukrštaju sa vlaknima m.vastus lateralis-a i sa lateralnim rekinakulima patele. Retinakuli su široke vezivne trake, koje spajaju patelu sa femurom i tibijom. Iliotibijalna traka povezuje donji ekstremitet sa karlocom.
Patelarna tetiva
Patelarna tetiva je jaka i široka fibrozna traka koja nastavlja tetivu kvadricepsa, od vrha patele do koštanog ispupčenja tuberositas-a tibije. Ona zapravo predstavlja nastavak tetive kvadricepsa u koji je umetnuta patela. Patelarna tetiva je duga oko 8 cm, i formira lateralni i medijalni retinakulum. Dodatne fibrozne trake koje se spajaju s kapsulom i pojačavaju je sa prednje strane. Infrapatelarno masno jastuče odvaja patelarnu tetivu od sinovije. A dalje infrapatelarna burza je odvaja od prednje-gornjeg dela tibije, neposredno iznad donjeg pripoja
